الگوی ارتباطات کلامی انسان با انسان در نهج البلاغه

این پژوهش با محوریت و مبنا قرار دادن کتاب نهج البلاغه، در صدد ارائه یک مدل دینی و اسلامی از پدیده ارتباطات کلامی انسان با انسان است. برای تحقق این هدف، دو سوال مکمل زیر قابل طرح است: الف) ارتباطات کلامی انسان با انسان مندرج در نهج البلاغه چه مختصات، ویژگی ها و خصوصیاتی دارد، ب) و چه الگو و مدلی از ارتباطات کلامی فرد با فرد از این کتاب قابل استنباط است. برای نیل به این هدف، کل متن نهج البلاغه (خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار) با روش «تحلیل محتوای کیفی» که متناسب این موضوع و این هدف است، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و کل مضامین مرتبط با ارتباطات کلامی فرد با فرد در کتاب مورد توجه، دسته بندی و مورد مقوله بندی قرار گرفته است. دو سوال تحقیق حاضر که برای دستیابی به هدف تحقیق عنوان شده، متناسب و هماهنگ با مسئله تحقیق و ضرورت تحقیق می باشد؛ قابل اذعان و اعتراف است که در علوم انسانی بطور کل و در علم ارتباطات بطور خاص، بیشتر نظریات، دیدگاه ها و مدل ها اختصاص به دنیای غرب و تفکر غربی دارد و همین مدل ها و نظریه ها نیز در مراکز آموزشی و دانشگاهی، مبنا و منبع تدریس واقع می شود. متاسفانه آثار مستقل بسیار اندکی نگارش یافته است که بطور خاص به ارتباط میان مقوله دین و ارتباطات و تعریف ارتباطات انسانی با رویکرد دینی پرداخته باشد به شکلی که بتواند نگرش ما نسبت به دنیای ارتباطات و علم ارتباطات را از موضع انفعال و تقلید بیرون آورد. نتایج تحقیق و نتایج مدل ترسیمی، به طور گزینشی و به طور تیتروار نشان از این است که از نگاه نهج البلاغه هدف در ارتباطات کلامی به طور اخص و ارتباطات انسانی به طور اعم در درجه اول نه تحت تأثیر قرار دادن و «اقناع دیگران» است آن طور که اکثر ارتباط شناسان می گویند، بلکه «تحقق امر خداوند» یا به عبارتی بندگی خداوند است. این مدل همچنین نشان می دهد که ارتباطات کلامی فرد مبتنی بر جهان بینی فرد و مبتنی بر هستی شناسی فرد از عالم است. در نهج البلاغه عنصر «پیام» یک عنصر خنثی و فارغ از ارزش تصور نمی شود؛ بلکه ملاک های چهارگانه ای مطرح می شود که این عنصر براساس این ملاک های چهارگانه (قصد درونی، سودمندی، تطابق با واقعیت، تناسب با موقعیت) ارزش سنجی می شود. همچنین براساس عامل «قلب سلیم» یا به عبارتی عامل «تقوا» و بود و نبود آن، تقسیم بندی متفاوت و جدیدی از مهارت و عمل گوش دادن براساس فرمایشات مولا (ع) استنباط می شود. و نیز عنصر «تأثیر» جزء عناصر اصلی، پایه ای و همیشگی ارتباط کلامی و انسانی محسوب می شود که دو نوع نمود و دو نوع تجلی دارد. در علم ارتباطات تعاریف مختلفی از ماهیت ارتباط ارائه شده؛ در نهج البلاغه ارتباطات کلامی در مقام تعریف و به لحاظ ماهوی از دید حضرت امیر (ع) یک «عمل» تعریف می شود. همچنین ارتباطات کلامی یک «تکلیف» است و ماهیتی تکلیف مدارانه دارد اما نه تکلیفی از جنس تکلیف قانونی، عرفی و اخلاقی؛ بلکه تکلیفی از جنس تکلیف الهی.